header background image
 

Van verzameling tot genenbank Vlaanderen 

In de jaren '70, na massale rooiing van onze hoogstamboomgaarden ingevolge de Europese rooipremieregeling, groeide bij een aantal ongeruste liefhebbers het verlangen om dit waardevol stukje cultuurpatrimonium te beschermen en te herwaarderen. Het boomgaardlandschap - en zijn bijhorende typische fruitvariëteiten - is enig voor onze gewesten en draagt een onschatbaar genetisch patrimonium in zich.

Onder impuls van Ludo Royen werd gestart met een intensieve zoektocht naar steeds zeldzamer wordende oude variëteiten van de eigen regio. Al snel vormde zich een collectie van een 500-tal variëteiten.

Deze collectie vormde de basis voor de oprichting van de NBS in 1984.

In de loop der jaren werd door onze vereniging naarstig aan prospecties gedaan, in boomgaarden en collecties in heel België. De verzameling groeide alras uit tot een grote collectie met meer dan 3500 variëteiten, nu bekend als de genenbank Vlaanderen.

Waaruit bestaat deze genenbank?

De NBS-genenbank Vlaanderen bestaat momenteel uit een zgn. gecentraliseerde moedercollectie en een gedecentraliseerde collectie.

De moedercollectie bestaat uit 3500 fruitvariëteiten, gespreid over een 5-tal locaties.

Daarnaast is de boomgaardencollectie in authentieke hoogstamvorm gedecentraliseerd over 100 ha boomgaarden op meer dan 30 locaties. Enkele voorbeelden daarvan zijn de Steenbroekgebieden in Hoeselt (7 ha), de Keizelboomgaard i.s.m. de gemeente Diepenbeek (20 ha), de Konijnboomgaarden in Wintershoven (1ha), de Enkelenbergboomgaard i.s.m. gemeente Kortessem (6 ha), de Hoogmolen in St.-Truiden (1 ha), de Pastoorsweide in Hex (1 ha), de Tivoliboomgaard in Mechelen, de Meylandtboomgaard in Zolder, de Rijsbroekboomgaard in St. Huibrechts Hern, de Vinneboomgaard te Zoutleeuw,... Bijkomend werden ook de collecties en fructuaria van Alden Biesen en Nieuwenhoven in deze genenbank opgenomen en continue aangevuld met andere variëteiten. Op die manier kunnen meer dan 950 variëteiten aan hoogstamvruchtbomen in hun oorspronkelijke verschijningsvorm, nl. als hoogstamvruchtboom, worden bestudeerd en behouden. 

Dit aanbod is uniek in Europa.

De genenbank wordt mede in stand gehouden met financiële ondersteuning van provincie Limburg.

Botanische samenstelling

Botanisch gezien bestaat de genenbank uit volgende deelcollecties:

  • MALUS SYLVESTRIS: 1540 oude lokale appelcultivars, vooral uit de 18de en 19de eeuw. Ook niet geïdentificeerde variëteiten en plaatselijk in oude boomgaarden en kleine collecties verzamelde, uitgezonderd 96 die afkomstig zijn van National Fruit Trails, Brogdale (UK) en 52 van Plinitz. Ongeveer 80% is van Europese herkomst.
  • PRUNUS AVIUM: 145 cultivars
  • Hoofdzakelijk oude lokale variëteiten, plaatselijk verzameld in oude boomgaarden.
  • Meer dan 88% van Europese herkomst.
  • PRUNUS DOMESTICA: 275 cultivars
  • Hoofdzakelijk oude lokale variëteiten, plaatselijk verzameld en enkele uit het buitenland.
  • Ongeveer 75% van Europese herkomst.
  • PYRUS COMMUNIS: 1078 oude lokale cultivars. Allen zijn plaatselijk verzameld.
  • Als hoogstam op Pyrus Communis (680 cultivars) en op Kwee A.
  • Ongeveer 85% van Europese herkomst.
  • Variëteiten in de collectie
  • Mespilus Germanica 9 cultivars
  • Cydonia Oblonga 18 cultivars
  • Druiven 434 cultivars
  • Juglans regia 25 cultivars

Jaarlijks worden via een plantactie jonge bomen van een aantal van deze variëteiten aangeboden. Meer hierover zie in de NBS-plantactie.

Evaluatie

De in 1973 gestarte collectie groeit nog steeds.

  • In 1986 werd begonnen met evaluaties in de collectieboomgaarden en moedercollectie. Voor ongeveer 75% van de collectie is een eenvoudige werklijst beschikbaar.

Zeer vele variëteiten werden ook in particuliere en gemeenschapsboomgaarden uitgeplant via tal van plantacties.

  • Dit maakt de NBS-genenbank uniek in zijn soort.
    • Enerzijds is er een collectie in situ (als hoogstamboomgaarden 100 ha en moedercollectie)
    • Anderzijds een gedecentraliseerde collectie ex situ op landerijen, kasteelboomgaarden en op domeinen bij privé-eigenaars.

Een greep uit deze locaties

  • Boomgaard Abdij van Herckenrode - Hasselt (2.5 ha)
  • Boomgaard domein Ommersteyn (2 ha)
  • Boomgaard Hobos (3 ha)
  • Boomgaard Gent (7 ha)
  • Boomgaard kasteel Hulsberg Borgloon (3ha)
  • Boomgaard kasteel Teuven - Voeren (5 ha)
  • Dassenboomgaard - Bos en Groen -Voeren (5 ha)
  • Boomgaard kasteel van Kolmont - Tongeren (3 ha)
  • Boomgaard Motkasteel -Borgloon (2 ha)
  • Boomgaard Geuzentempel - Alken (2.5 ha)
  • Boomgaard gemeente Alken -Terkoest (0.3 ha)
  • Boomgaard hoeve Dewalleff - Millen (0.5 ha)
  • Boomgaard Klooster van Zelk
  • Boomgaard Hof ter Saksen - Beveren
  • Boomgaard Coloma - St. Pieters Leeuw
  • Boomgaard Houtvesterij - Leuven
  • LOL-project provincie Limburg - 4x 500 hoogstamvruchtbomen in 7 gemeenten, renovatie van zowat 50 ha boomgaard
  • KLE-project provincie Limburg (aanvulling van +/- 50 boomgaarden)

Ondanks - of misschien eerder dankzij - het succes van onze stichting dringt zich een grondige herstructurering rond de conservering van de moedercollectie op. Deze wordt immers te oud. Bovendien verdringen de planten mekaar stilaan en dienen ze dringend op een nieuwe locatie te worden gecentraliseerd en heraangeplant.

In dit verband zijn we op zoek naar een geschikte locatie in de vorm van een perceel landbouwgrond met een oppervlakte van +/- 2ha, liefst gelegen in de omgeving van Tongeren, Hoeselt, Kortessem of Bilzen, gezien een intensieve opvolging van het plantgoed vereist is.

VITIS genenbank

Naast de grootfruitcollectie behoudt de NBS tevens een druifcollectie, van lokale vondelingen en oude ranken afkomstig van kastelen, hoeven, herenwoningen,...

De basis hiervan vormde de collectie van wijlen Wies Mariën, die omstreeks 1980 werd overgenomen en tot op heden verder aangevuld.

In 2001 werd de enige andere in België nog bestaande collectie van buitendruiven gesloten, nl. deze van het Provinciaal Tuinbouwcentrum te Hoeilaart. De planten zijn door de NBS overgenomen en aan de druifcollectie toegevoegd.

Met zowat 500 variëteiten vormt deze genenbank VITIS in Borgloon - Padonckgaard nu nog de enige buitendruifcollectie van België.

Druifplanten

Jaarlijks worden van de interessantste variëteiten jonge planten aangekweekt die bij de NBS kunnen worden bekomen. Lijst en voorwaarden op vraag.

Variëteitenoverzicht (volgt!)

Publicaties en onderzoek

  • De teelt van buitendruiven aan muur of draad (€ 5)
  • Vitis I: Padonck wijngaard Borgloon, deel I: een decennium teeltgegevens en vaststellingen, J.B. Gyselinck (€ 6,25)
  • Vitis II: NBS wijngaard - genenbank en proeftuin voor wijnbouw, vitus genetic resources - deel 2, J.B. Gyselinck (€ 10)

Bestellen kan door overschrijving van het aangegeven bedrag + 2,25 EUR portkosten per publicatie; met vermelding van de gewenste titels. Op rekeningnummer:

Voor België: 235-0432524-13 van NBS

Voor Nederland: A.P.R. 49.93.73.634 bij Amro bank Maastricht